Chuyển đổi xanh - xuất khẩu xanh: Xu hướng tất yếu của nền kinh tế

Thứ trưởng Bộ Công Thương Đỗ Thắng Hải phát biểu tại Diễn đàn Xúc tiến xuất khẩu Việt Nam 2023

Khi có luật chơi mới…

Tại Diễn đàn Xúc tiến XK Việt Nam 2023 với chủ đề “Xúc tiến XK xanh”, Thứ trưởng Bộ Công Thương Đỗ Thắng Hải cho biết, vấn đề phát triển xanh, XK xanh, bền vững - không còn là chủ đề mới. Hiện nay, các cơ quan chính phủ, tổ chức công và khối tư nhân trên thế giới đã đặt sự quan tâm lớn tới vấn đề liên quan tới chủ đề thương mại xanh.

“Tăng trưởng xanh, phát triển xanh, kinh tế tuần hoàn - là giải pháp tích cực nhằm giảm phát thải nhà kính, hướng tới mục tiêu trung hòa carbon và phát triển bền vững. Điều này, đã và đang hình thành nên luật chơi mới về thương mại và đầu tư, buộc các nước XK thay đổi tư duy, quan tâm tới yếu tố xanh để đáp ứng yêu cầu thị trường”, Thứ trưởng Đỗ Thắng Hải nhấn mạnh.

Hiện tại, nhiều nền kinh tế phát triển trên thế giới đã đặt ra những quy định liên quan đến môi trường khắt khe hơn đối với hàng hóa NK như Chính sách tăng trưởng xanh châu Âu, Thỏa thuận xanh châu Âu, kèm theo các cơ chế chương trình. Cụ thể là: Cơ chế điều chỉnh biên giới carbon (Carbon Border Adjustment Mechanism - CBAM); Chiến lược từ trang trại đến bàn ăn (Farm to Fork); Kế hoạch hành động kinh tế tuần hoàn (Circular Economy Action Plan); Chiến lược đa dạng sinh học đến 2030...

Viện trưởng Viện Chiến lược, Chính sách tài nguyên và môi trường (Bộ TN&MT), PGS. TS. Nguyễn Đình Thọ cho biết, EU đang đặt ra nhiều tiêu chuẩn xanh khắt khe với hàng hóa NK, trong đó có hàng hóa từ Việt Nam. Chẳng hạn, từ ngày 1/10/2023, EU bắt đầu thực hiện thí điểm Cơ chế điều chỉnh biên giới carbon (CBAM) với xi măng, sắt và thép, nhôm, phân bón, điện và hydro NK. CBAM được thiết kế để giải quyết nguy cơ rò rỉ carbon liên quan đến hàng NK vào EU bằng cách bảo đảm rằng chi phí carbon của hàng hóa NK tương đương với chi phí carbon, do các nhà sản xuất EU chịu theo Hệ thống thương mại phát thải của EU. Việt Nam có 4 mặt hàng bị ảnh hưởng là xi măng, sắt thép, nhôm và phân bón. 

Bên cạnh đó, EU đã thông qua quy định không gây mất rừng, thực thi từ tháng 12/2024. Theo đó, cấm NK những mặt hàng nông sản có quy trình sản xuất trên đất có nguồn gốc từ phá rừng và gây suy thoái rừng (kể từ sau ngày 31/12/2020), bao gồm: Chăn nuôi gia súc, ca cao, cà phê, dầu cọ, cao su, đậu nành và gỗ; các mặt hàng được nuôi hoặc sản xuất bằng các sản phẩm đó như da, sô cô la, giấy in, đồ nội thất, than củi và một số dẫn xuất dầu cọ. Những ngành hàng chủ lực bị ảnh hưởng bởi quy định này, gồm cà phê, cao su, điều, hồ tiêu, sầu riêng, gỗ và sản phẩm gỗ. 

Cục trưởng Cục Xúc tiến thương mại (Bộ Công Thương) Vũ Bá Phú cho rằng, XK xanh với Việt Nam, bao gồm cả cơ hội và thách thức. Đó là XK xanh mang lại lợi nhuận biên cao hơn cho sản phẩm. Những sản phẩm đáp ứng được tiêu chuẩn xanh, chứng chỉ carbon có giá bán cao hơn rất nhiều lần so sản phẩm thông thường.

Ngoài ra, để đáp ứng các tiêu chuẩn xanh, DN phải nâng cao năng lực để tạo ra được sản phẩm xanh. Khi đó, DN một mặt không phải nộp thuế carbon, sản phẩm lại có lợi thế cạnh tranh hơn so sản phẩm cùng loại của nước khác chưa đáp ứng tiêu chuẩn này.

“Một lợi thế nữa, trong việc đáp ứng các tiêu chuẩn xanh, kinh doanh có điều kiện đối với các tập đoàn kinh tế lớn, đa quốc gia, có chuỗi cung ứng dài và rộng khắp thế giới, thì chi phí chuyển đổi là rất lớn, thời gian chuyển đổi sẽ lâu hơn. Trong khi đối với Việt Nam, hầu hết DN XK có quy mô nhỏ và vừa, việc chuyển đổi hệ thống kiểm soát nội bộ sẽ nhanh hơn, tốn ít chi phí hơn”, ông Phú cho hay.

Ông Phú nhấn mạnh, chuyển đổi xanh là xu thế tất yếu, vì thế, Bộ Công Thương đã nhận thức rõ 3 việc cần phải làm để hỗ trợ DN, ngành hàng, các địa phương thực hiện: 

Một là, tăng cường các hoạt động tuyên truyền của sự cần thiết chuyển đổi xanh tới cộng đồng DN;

Hai là, đề xuất kiến nghị các chương trình hỗ trợ kỹ thuật cho DN ngành hàng, địa phương để đáp ứng các yêu cầu, đòi hỏi của chuyển đổi xanh; hoàn thiện chính sách về chuyển đổi xanh trong thương mại, công nghiệp, nhằm khuyến khích các ngành hàng chuyển đổi sản xuất, đáp ứng các yêu cầu;

Ba là, nâng cao hiệu quả thực thi cơ chế chính sách về chuyển đổi xanh của DN, ngành hàng, địa phương mà Chính phủ, các bộ, ngành đề ra.

Tổng giám đốc Tổng công ty May 10 Thân Đức Việt nhìn nhận, tại các thị trường XK chủ lực của Việt Nam, đang ngày càng nhiều quốc gia đưa ra tiêu chuẩn trong sản xuất xanh. Cùng với đó, người tiêu dùng có xu hướng quan tâm nhiều việc bảo vệ môi trường bên cạnh chất lượng và giá cả sản phẩm. Vì thế, sản xuất xanh là mục tiêu mà DN phải hướng tới.

Còn đó những thách thức

Tại Diễn đàn Xúc tiến XK Việt Nam 2023, các nhà hoạch định chính sách, chuyên gia kinh tế, các DN cho rằng, cơ chế đã mở ra, nhưng để thực hiện sản xuất xanh, bền vững là bài toán khó.

Chuyên gia đánh giá quốc tế về báo cáo kiểm kê khí nhà kính của LHQ (UNFCCC), TS. Nguyễn Phương Nam nêu: Mục tiêu của CBAM là nhằm giải quyết các thách thức liên quan đến vấn đề “rò rỉ carbon” của EU; giải quyết thách thức liên quan đến bất lợi trong khả năng cạnh tranh của một số ngành công nghiệp trong EU và đảm bảo mục tiêu phát thải ròng của EU không bị suy yếu.

Ở giai đoạn chuyển tiếp (từ tháng 10/2023 -12/2025), 6 ngành hàng của Việt Nam sẽ chịu tác động từ CBAM, trong đó lớn nhất là sắt thép, xi măng, phân bón và nhôm, theo thiết kế chính sách, giai đoạn triển khai (2026 - 2030), sẽ loại bỏ dần phân bổ miễn phí và từ năm 2034, sẽ vận hành đầy đủ. Về cơ bản, một số ngành hàng XK quan trọng của Việt Nam sẽ bị ảnh hưởng bởi CBAM, cả trong ngắn và dài hạn. Đáng nói, không chỉ EU, mà Mỹ, Canada… đã và sẽ áp dụng các quy định xanh trong XNK.

Do vậy, để ứng phó thích hợp với các tiêu chuẩn xanh trong XNK, TS. Nguyễn Phương Nam khuyến nghị: DN cần đa dạng hoá đối tác thương mại; đánh giá rủi ro và lập kế hoạch các kịch bản, xây dựng chiến lược giảm lượng carbon; tham gia vào các dự án bù đắp carbon; đánh giá mức độ thâm dụng carbon; đầu tư vào đổi mới sáng tạo và công nghệ và tham gia vào các sáng kiến hợp tác công nghiệp.

Phó chủ tịch kiêm Tổng Thư ký Hiệp hội Thép Việt Nam Đinh Quốc Thái cho biết, thép là ngành tiêu tốn năng lượng và phát thải nhiều, do đó, đây là một trong các ngành đặt ra yêu cao về chuyển đổi xanh để tăng XK vào EU, hướng tới mục tiêu Net Zero. Tuy nhiên, ông Thái cho rằng, chuyển đổi xanh không dễ với ngành thép, vì đòi hỏi nguồn lực lớn về tài chính, công nghệ, cũng như sự chủ động của DN. Hiện tại, các DN thép đang phối hợp với các đơn vị liên quan để có hành động đáp ứng được CBAM và nghiên cứu giải pháp và lộ trình giảm phát thải carbon.

Cùng với chuyển động của DN, ông Thái đề xuất cơ quan quản lý đơn giản hóa thủ tục nhận và báo cáo dữ liệu liên quan đến phát thải CO2; khuyến khích DN áp dụng chiến lược, kế hoạch hành động để ứng phó với cơ chế CBAM. DN phải được hướng dẫn chi tiết hơn về xác nhận lượng khí thải carbon và gửi dữ liệu cho các đối tượng liên quan đến phát thải CO2…

Tại diễn đàn, Giám đốc toàn cầu, Chương trình Xúc tiến NK Thuỵ Sỹ (Sippo) Clement Graf nhấn mạnh, DN cần hành động với mục tiêu, bước đi rõ ràng, cũng như xác định rõ vai trò của các bên, phân chia trách nhiệm rõ ràng; phát triển, xây dựng năng lực của các tác nhân khác nhau trong hệ sinh thái xúc tiến thương mại; đồng thời kết nối mạng lưới xúc tiến thương mại. Điều này, rất quan trọng cho xúc tiến XK xanh của Việt Nam trong tương lai.

Cách doanh nghiệp sữa tiếp cận bài toán xuất khẩu “xanh”

Tại Diễn đàn Thương mại Việt Nam – EU năm 2023 “Phát triển bền vững – Đích đến trong hành trình kiến tạo chuỗi giá trị tương lai” - do Bộ Công Thương phối hợp với Hiệp hội DN châu Âu (EuroCham) tổ chức vừa qua, Giám đốc Điều hành nghiên cứu và phát triển - Công ty CP Sữa Việt Nam (Vinamilk) Nguyễn Quốc Khánh cho biết, Vinamilk đã thực hiện mô hình kinh tế tuần hoàn từ rất lâu, bởi đó là nhu cầu cấp thiết. Chỉ một thời gian ngắn nữa, không chỉ châu Âu, mà hầu hết thị trường trên thế giới đều yêu cầu các sản phẩm phải đạt tiêu chuẩn xanh, bền vững; nếu DN không đáp ứng, sẽ không thể cạnh tranh được.

Khó khăn lớn nhất trong quá trình chuyển đổi sản xuất xanh của hầu hết DN - chính là vấn đề đầu tư (bao gồm cả đầu tư về vốn cho công nghệ và đầu tư đào tạo con người). Để thực hiện được việc chuyển đổi, cần quyết tâm rất lớn từ người lãnh đạo DN và sự thống nhất về nhận thức trong đội ngũ cán bộ, nhân viên.

Khó khăn là vậy, nhưng ông Khánh cũng cho rằng, chi phí đầu tư ban đầu cho việc chuyển đổi có thể là rào cản, là thách thức, nhưng bù lại, chi phí vận hành sau chuyển đổi sẽ thấp hơn, hình ảnh thương hiệu được đánh giá cao hơn, mức độ tin cậy đối với người tiêu dùng tăng lên - giúp DN dễ dàng tiếp cận được nhiều thị trường hơn.

Có thể nói, lợi ích thu về khi DN chuyển đổi sản xuất xanh, bền vững theo yêu cầu của thị trường sẽ lớn hơn chi phí đầu tư chuyển đổi.

Cần đẩy mạnh tuyên truyền

Tại Việt Nam, phát triển xanh - bền vững, được định hướng là một trong những nhiệm vụ quan trọng trong chiến lược phát triển kinh tế - xã hội 10 năm (2021- 2030), Chiến lược XNK hàng hóa đến năm 2030, Chiến lược quốc gia về tăng trưởng xanh giai đoạn 2021 - 2030, tầm nhìn 2050. Gần đây, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành QĐ số 843/QĐ-TTg ban hành Chương trình hành động quốc gia hoàn thiện chính sách và pháp luật nhằm thúc đẩy thực hành kinh doanh có trách nhiệm tại Việt Nam, giai đoạn 2023 - 2027.

Thực tế cho thấy, các bộ, ngành, trong đó có ngành công thương, đã nỗ lực định hướng và hỗ trợ DN chuyển đổi mô hình tăng trưởng theo hướng giảm thải carbon, nghiên cứu ban hành chính sách, cơ chế hỗ trợ triển khai các giải pháp áp dụng công nghệ sạch, nâng cao hiệu quả sử dụng năng lượng, sản xuất sạch hơn, kinh tế tuần hoàn.

Ông Vũ Bá Phú cho hay, từ năm 2022, Bộ Công Thương đã đề xuất với Thủ tướng Chính phủ phối hợp với các bộ, ngành liên quan, cơ quan đại diện Việt Nam ở nước ngoài, để cung cấp nhanh những thông tin, yêu cầu mới và hướng dẫn của EU liên quan đến thỏa thuận xanh, chuyển đổi xanh của EU, giúp DN thích ứng hiệu quả và nhanh nhất đối với yêu cầu mới này. Song song với việc hỗ trợ tiếp cận thông tin, nâng cao năng lực đáp ứng tiêu chuẩn mới cho DN, các bộ, ngành liên quan nhanh chóng bổ sung và hoàn thiện khung khổ pháp lý, đưa ra các quy định, tiêu chuẩn để xác định thế nào là xanh.

Chuyển đổi xanh, xuất khẩu xanh - luật chơi mới về thương mại và đầu tư

Mới đây, Bộ Công Thương ban hành danh mục đối tượng ưu tiên đầu tư các sản phẩm công nghệ, thiết bị, sản phẩm ngành công nghiệp môi trường và phê duyệt Quy hoạch phát triển điện lực quốc gia, giai đoạn 2021 - 2030, tầm nhìn 2050, với mục tiêu đẩy mạnh phát triển các nguồn điện năng lượng tái tạo, giảm mạnh nhiệt điện than.

Bên cạnh đó, Bộ Công Thương thường xuyên triển khai các hoạt động xúc tiến thương mại, như:

Tổ chức chuỗi hội nghị giao ban định kỳ hàng tháng theo chủ đề giữa Bộ Công Thương, địa phương, hiệp hội, DN và hệ thống các cơ quan thương vụ Việt Nam ở nước ngoài nhằm trao đổi thông tin, cập nhật các thông tin mới nhất về quy định của quốc tế, chính sách pháp luật quốc gia  NK;

Thực hiện các quy định về giảm phát thải khí nhà kính, các chính sách, tiêu chuẩn sản phẩm xanh để giúp các DN nâng cao nhận thức, năng lực trong quá trình phát triển và sản xuất, kinh doanh, phù hợp với thông lệ quốc tế và quy định của pháp luật, đáp ứng quy định của nước NK và yêu cầu của các nhà mua hàng hóa quốc tế…

“Riêng trong công tác xúc tiến thương mại, chúng tôi đã xây dựng bộ chỉ số về năng lực xúc tiến thương mại, sắp tới bộ chỉ số này sẽ được bổ sung thêm những chỉ số về chuyển đổi xanh trong xúc tiến thương mại và xúc tiến XK”, ông Phú nói.

Theo ông Phú, việc cần phải làm khẩn trương nhất vẫn là phổ biến tuyên truyền, nâng cao nhận thức của các DN XK về chuyển đổi xanh, chấp hành Thỏa thuận Xanh của EU và sản xuất, kinh doanh có trách nhiệm để một mặt tiếp cận, thích ứng với yêu cầu mới, mặt khác tận dụng nhanh cơ hội mang lại từ quy định so các đối thủ cạnh tranh.

Để hoàn thành việc này một cách hiệu quả, chúng ta phải kéo cả hệ thống chính trị vào cuộc, từ Trung ương đến địa phương, DN, hoạt động tuyên truyền phải mang tính liên vùng.

Phan Chinh