Hà Nội và TPHCM là 2 trong những thành phố có điều kiện sử dụng nhà vệ sinh công cộng tệ nhất đối với bất kỳ du khách nào. Từ năm 2014, nhà vệ sinh công cộng đã có mặt trong danh sách 7 nỗi sợ lớn nhất của du khách khi tới Việt Nam.
“Tất cả đều hấp dẫn, trừ nhà vệ sinh!”
Năm 2023 được kỳ vọng là một năm đột phá của du lịch toàn cầu cũng như Việt Nam. Tạp chí du lịch nổi tiếng Fodor's Travel của Mỹ vừa xướng tên TPHCM là một trong những điểm đến hàng đầu châu Á năm 2023. Trước đó, TPHCM cùng với Hội An có mặt trong top 25 điểm đến là xu hướng du lịch hàng đầu năm 2023 do độc giả của Tripadvisor - nền tảng du lịch hàng đầu thế giới bình chọn. Mới đây nhất, thủ đô Hà Nội cũng được xướng tên trong top 3 điểm đến ẩm thực hàng đầu thế giới năm 2023, sau khi Việt Nam xuất sắc được hàng triệu độc giả trên thế giới của Travel + Leisure bình chọn là điểm đến ẩm thực hấp dẫn nhất châu Á năm 2023.
Song, Nikkei Asia, tờ báo uy tín của Nhật, nhận định theo một chỉ số khảo sát vừa được công bố cuối tháng 1.2023: “Đường phố TPHCM có mọi thứ mà khách du lịch mong muốn như thức ăn ngon, lịch sử kiến trúc sâu sắc, cuộc sống sôi động... Tất cả đều hấp dẫn, trừ nhà vệ sinh!”.
Hệ thống nhà vệ sinh công cộng ở TPHCM nhếch nhác.
TPHCM cùng với Hà Nội là 2 trong những thành phồ có điều kiện sử dụng nhà vệ sinh công cộng (NVSCC) tệ nhất đối với bất kỳ du khách nào. Chỉ Johannesburg (Nam Phi) và Cairo (Ai Cập) xếp hạng thấp hơn so với 2 thành phố lớn nhất Việt Nam trên bảng chỉ số NVSCC, tính trên mỗi ki-lô-mét vuông. NVSCC của chúng ta còn xếp sau khá xa so với Kuala Lumpur (Malaysia, đứng 42), Bangkok (Thái Lan, vị trí 45).
Từ năm 2014, NVSCC đã có mặt trong danh sách 7 nỗi sợ lớn nhất của du khách khi tới Việt Nam. Trên đường phố, tại quảng trường, trên các tuyến phố đi bộ…, du khách tìm đỏ mắt mới thấy NVSCC, nhưng cái còn hoạt động, cái thì khóa cửa bỏ hoang. Những du khách may mắn tìm thấy nhà vệ sinh còn mở cửa thì cũng chưa chắc đã có thể sử dụng được vì quá bẩn và nhếch nhác.
Chiến dịch nâng cấp NVSCC “chết yểu”
Thực tế, từ năm 2014, khi Chính phủ chủ trương đẩy mạnh phát triển du lịch thì vấn đề NVSCC đã được lên chương trình quyết liệt “dẹp nạn”. Đầu năm 2014, người dân TPHCM hào hứng rủ nhau tới “tham quan” những NVSCC tiêu chuẩn 4-5 sao ở các công viên Tao Đàn, 23 Tháng 9 và Lê Văn Tám (quận 1).
Đó là các nhà vệ sinh được xây dựng theo hình thức xã hội hóa, toàn bộ chí phí xây dựng đều do Ngân hàng Sacombank chi trả với số vốn đầu tư từ 800 triệu đồng đến 1 tỷ đồng/cái. Mỗi NVSCC này có diện tích 60m2, sạch sẽ, có người dọn dẹp thường xuyên và miễn phí. Tuy nhiên, chỉ duy trì được khoảng vài năm, những nhà vệ sinh 5 sao này đã xuống cấp nghiêm trọng. Đến nay, một số điểm đã không còn hoạt động.
Nhà vệ sinh công cộng ở trung tâm quận 1 nhếch nhác.
Năm 2016, chính quyền TPHCM đã lên kế hoạch “phủ sóng” NVSCC khắp 24 quận, huyện trên địa bàn bằng nguồn vốn xã hội hóa, ghi nhận sự quan tâm của rất nhiều doanh nghiệp với các phương án phát triển chuỗi NVSCC rất khả thi. Trong đó, phương án đề xuất của Công ty Vinasing được đánh giá cao về quy mô với số lượng 1.000 NVSCC, tổng kinh phí dự kiến khoảng 110 tỷ đồng (110 triệu đồng/công trình), được lắp đặt thêm ở các nhà ga, bến tàu, công viên, tuyến đường ở 24 quận, huyện. Đổi lại, thành phố sẽ tạo điều kiện cho nhà đầu tư được quảng cáo trên các cầu vượt bộ hành và cầu vượt cơ giới trong thời gian 15 năm để thu hồi vốn. Với phương án này, người dân được sử dụng NVSCC miễn phí.
Cùng thời điểm trên, Vinasing cũng được UBND TP Hà Nội chấp thuận cho đầu tư xây dựng 1.000 NVSCC, 10 xe bồn, 50 cây lọc nước uống trực tiếp và 200 ghế gang đúc hoặc inox phục vụ cộng đồng. Đổi lại, công ty được phép khai thác quảng cáo trên hệ thống cầu vượt dành cho người đi bộ.
Thế nhưng, tới nay kế hoạch này ở TPHCM vẫn chỉ nằm trên giấy. Theo thông tin từ Sở Tài nguyên và Môi trường TPHCM, đề án phải tạm dừng vì TPHCM chưa quy hoạch được quỹ đất công và mô hình hợp tác công - tư đã không còn được áp dụng do luật PPP ban hành đã xóa bỏ phương thức đầu tư này.
Trong khi đó, Hà Nội cũng chỉ có được hơn 85 nhà vệ sinh trên tổng số 416 vị trí đã khảo sát và đủ điều kiện lắp đặt. Nguyên nhân do doanh nghiệp và chính quyền địa phương chưa có sự phối hợp tốt trong việc bàn giao mặt bằng thi công làm ảnh hưởng tiến độ lắp đặt và bàn giao công trình. Ngoài ra, trục trặc trong xin cấp phép thi công đấu nối điện, cấp nước, thoát nước thải; chưa xác định chính xác hệ thống công trình ngầm tại nơi lắp đặt, dẫn đến ở nhiều vị trí phải dừng thi công, hoàn trả mặt bằng do vướng công trình ngầm.
Tính đến nay, TPHCM hơn 13 triệu dân sau gần 2 thập niên nhưng mới chỉ xây dựng được khoảng 200 NVSCC (chưa phân loại số nhà vệ sinh đã ngưng hoạt động) và Hà Nội có gần 400 NVSCC để phục vụ hơn 8 triệu dân. Nhu cầu của người dân bản địa còn chưa đáp ứng đủ thì khó phục vụ thêm cho hàng triệu du khách tới mỗi năm.
Biểu hiện của một nền du lịch phát triển không đồng bộ
Ông Phan Đình Huê, Giám đốc Công ty du lịch Viet Circle, cho rằng là biểu hiện của một nền du lịch phát triển không đồng bộ. Đặc điểm của ngành du lịch là có tính chất liên kết, liên thông chặt chẽ. Mỗi cơ quan, ban ngành, địa phương có một chiến lược phát triển du lịch đôi khi không giống nhau, nhưng đối với cái nhìn của du khách nước ngoài thì Việt Nam chỉ tựu trung là một điểm đến được đánh giá bao gồm cả hạ tầng, an ninh, môi trường, dịch vụ tới văn hóa, con người địa phương…
Khách đến Việt Nam tiếp xúc với 10 địa phương hoặc 10 khu du lịch, nếu ấn tượng tốt được tới 9 cái nhưng đến cái thứ 10 không vui thì sẽ đánh giá chung cả điểm đến Việt Nam là không tốt. Cũng giống như vào một khách sạn, toàn bộ các dịch vụ làm tốt nhưng chỉ có một nhân viên để lại ấn tượng xấu cũng có thể làm hỏng toàn bộ hình ảnh của khách sạn.
Theo ông Huê, chúng ta không nhìn trên nhu cầu của khách để thấy những cái mà họ bức xúc. Đơn cử, Việt Nam tự hào là đất nước có độ an ninh cao nhưng thực tế với du khách, an ninh không phải chỉ là khủng bố, chiến tranh mà còn liên quan tới giao thông và cướp giật. Đây cũng là 2 yếu tố mà ở Việt Nam, nhất là tại các thành phố lớn, còn lộn xộn. Hay như môi trường, du khách khái niệm không chỉ ở khu khách sạn, khu nghỉ dưỡng như ta nghĩ mà còn là cả tác động từ những khu vực lân cận, đặc biệt là yếu tố NVSCC.
“Người địa phương có nhà, có cơ quan ít khi nghĩ tới NVSCC, nhưng thử đứng vào vị trí một du khách ở giữa chợ Bến Thành, giữa đường Nguyễn Huệ thì họ đi vệ sinh ở đâu? Để giải quyết các vấn đề NVSCC thì không thể chỉ dựa vào sự cố gắng của ngành du lịch mà cần sự nỗ lực của toàn xã hội - vốn quyết định rất lớn tới sự thân thiện của môi trường, thiện cảm tạo ra với du khách. Chỉ khi nào tất cả các ban, ngành, mỗi người dân tại từng địa phương cùng ý thức mình là đất nước du lịch, là đại sứ du lịch, là người làm du lịch thì du lịch mới có thể thật sự phát triển và trở thành ngành kinh tế mũi nhọn” - ông Huê chia sẻ.
Việt Anh
