Lĩnh vực thương mại điện tử đã chứng kiến sự mở rộng phi thường trong những năm gần đây và chưa hề có dấu hiệu chậm lại. Tuy nhiên, bên cạnh những lợi ích mang lại, nền tảng này còn đang tiềm ẩn nhiều rủi ro, hạn chế khi các đối tượng xấu lợi dụng kinh doanh hàng giả, hàng nhập lậu, hàng kém chất lượng, không rõ nguồn gốc xuất xứ để trục lợi...
Sự bùng phát của đại dịch Covid-19 đã đẩy nhanh quá trình chuyển đổi từ mua sắm trực tiếp sang mua sắm trực tuyến, góp phần tạo thuận lợi cho người dân, cũng như cơ hội phát triển thị trường cho các doanh nghiệp. Tuy nhiên, bên cạnh những lợi ích mang lại, nền tảng này còn đang tiềm ẩn nhiều rủi ro, hạn chế khiến các đối tượng xấu lợi dụng kinh doanh hàng giả, hàng nhập lậu, hàng kém chất lượng, không rõ nguồn gốc xuất xứ để trục lợi.
Vậy xu hướng phát triển của thương mại điện tử sắp tới sẽ là gì? Và giải pháp nào để kiểm tra và xử lý vi phạm trong hoạt động thương mại điện tử?
Livestream bán hàng là hình thức kinh doanh đang ngày càng nở rộ
Xu hướng kinh doanh hiện đại
Thương mại trực tuyến sẽ tiếp tục phát triển
Sự gia tăng của hình thức mua bán trực tuyến và sự phát triển ngày càng mạnh mẽ của các thiết bị di động (smartphone, máy tính bảng, laptop,...) đã có tác động đáng kể đến ngành thương mại điện tử và xu hướng này dự kiến sẽ tiếp tục phát triển vào năm 2024 và những năm tiếp theo.
Lợi thế với số lượng người sử dụng thiết bị di động để mua sắm trực tuyến ngày càng tăng, các doanh nghiệp cũng đã nắm bắt được đặc điểm này và tiến hành tối ưu hóa trang web cho phù hợp với các loại thiết bị khác nhau để cung cấp trải nghiệm mua sắm nhanh chóng và dễ dàng hơn cho khách hàng.
Trí tuệ nhân tạo và công nghệ máy học sẽ đóng vai trò lớn hơn
Trí tuệ nhân tạo (AI- Artifical Intelligence) và công nghệ máy học (ML - Machine learning) đã có những tác động trong thương mại điện tử nhiều năm qua. Những tính năng thông minh như tìm kiếm sản phẩm bằng hình ảnh, đề xuất sản phẩm tương tự,... đã giúp trải nghiệm của khách hàng được nâng lên một tầm cao mới. Vai trò của chúng dự kiến sẽ càng ảnh hưởng sâu sắc hơn vào năm 2024 và những năm tiếp theo.
Các doanh nghiệp có thể sử dụng AI và ML để đưa ra các đề xuất cá nhân hóa cho từng khách hàng, cải thiện độ chính xác của kết quả tìm kiếm, tự động hóa một số thao tác khi khách hàng mua sắm trên website của mình,... Điều này không chỉ giúp việc mua sắm của khách hàng hiệu quả và thú vị hơn mà còn có thể giúp tăng doanh thu cho doanh nghiệp.
Mạng xã hội dần trở thành kênh bán hàng chính
Các nền tảng truyền thông xã hội đã trở thành các kênh marketing quan trọng đối với các doanh nghiệp thương mại điện tử trong nhiều năm qua. Mạng xã hội không chỉ là nền tảng để chia sẻ ảnh và giữ liên lạc với bạn bè mà giờ đây, bạn có thể mua sản phẩm trực tiếp từ Instagram, Facebook, TikTok,... Các doanh nghiệp có thể tận dụng hiệu quả các nền tảng này để mở rộng kênh bán hàng trên thị trường thương mại điện tử.
Tìm kiếm bằng giọng nói sẽ trở nên phổ biến hơn
Trí tuệ nhân tạo ngày càng phát triển kéo theo sự ra đời của các trợ lý ảo thông minh như Google Assistant, Amazon Alexa, Bixby,... Từ đó, thương mại bằng giọng nói cũng dần trở thành xu hướng thương mại điện tử được nhiều doanh nghiệp ứng dụng và dự kiến sẽ trở nên phổ biến hơn trong thời gian tới.
Các doanh nghiệp có thể tối ưu hóa trang web và danh sách sản phẩm để hỗ trợ người dùng tìm kiếm bằng giọng nói, thậm chí cho phép người dùng tạo đơn hàng bằng giọng nói. Điều này có thể giúp việc mua sắm trực tuyến trở nên dễ dàng và thú vị hơn cho khách hàng.
Tính bền vững của sản phẩm sẽ được người dùng ưu tiên
Sự phát triển ngày càng vượt trội của công nghệ khiến những vấn đề về môi trường cũng được nhiều người quan tâm. Người tiêu dùng trở nên ý thức hơn về các vấn đề của môi trường sống thì tính bền vững sẽ là ưu tiên hàng đầu của họ khi mua sắm.
Các doanh nghiệp có thể giải quyết vấn đề này bằng cách triển khai các phương pháp bền vững trong chuỗi cung ứng của mình. Việc sử dụng các vật liệu thân thiện môi trường và bao bì có thể tái chế sẽ thu hút sự chú ý của khách hàng tốt hơn.
Thực tế ảo tăng cường nâng cao trải nghiệm mua sắm
Một trong những xu hướng thương mại điện tử đã và đang không ngừng phát triển chính là Thực tế ảo tăng cường (AR - Augmented Reality). Đây là công nghệ tiên tiến giúp người mua sắm trực tuyến cảm nhận chân thực về những gì họ sẽ mua, giúp họ đưa ra quyết định mua hàng dễ dàng hơn. Ví dụ: Khách hàng có thể sử dụng điện thoại thông minh để xem đồ đạc trong nhà trông như thế nào nếu họ mua về và bố trí nó, thử màu tóc trước khi mua thuốc nhuộm,...
Mua trước trả sau
Phương thức mua trước trả sau (Buy Now, Pay Later - BNPL) cho phép khách hàng tạo đơn, nhận hàng trước và thanh toán thông qua các đợt trả góp không lãi suất định kỳ sau đó. Các doanh nghiệp có thể sử dụng phương thức thanh toán này để tăng số lượng đơn hàng được tạo. Phương thức này đã trở thành xu hướng thương mại điện tử 2023 khi được nhiều sàn thương mại điện tử ứng dụng, tiêu biểu là Shopee.
Thương mại điện tử xuyên biên giới
Một xu hướng đang phát triển cực kỳ mạnh mẽ trong thời gian hiện tại chính là thương mại điện tử xuyên biên giới. Nhu cầu mua sản phẩm từ các thị trường quốc tế của khách hàng ngày càng gia tăng, do đó thương mại điện tử xuyên biên giới dự kiến sẽ phát triển theo cấp số nhân trong thời gian tới đây.
Lực lượng chức năng kiểm tra nguồn gốc hàng hóa
Kiểm soát chặt hoạt động thương mại điện tử
Bên cạnh đà tăng trưởng và những mặt tích cực, thương mại điện tử còn bộc lộ một số bất cập trong quá trình phát triển do phải đối mặt với những hệ lụy khi tình trạng buôn bán hàng lậu, hàng giả, gian lận thương mại vẫn diễn biến phức tạp; sự ra đời của nhiều mô hình, phương thức kinh doanh mới ở nhiều khu vực và ngành nghề khác nhau đang đặt ra những thách thức không nhỏ về tính thích ứng của hành lang pháp lý. Điều này đang đặt ra những yêu cầu nhằm hoàn thiện hệ thống pháp luật trong quản lý thương mại điện tử. Bởi nếu không có biện pháp, công cụ pháp lý hữu hiệu để kiểm soát tốt môi trường trực tuyến, sẽ gây thiệt hại lớn cho nền kinh tế, ảnh hưởng niềm tin của người tiêu dùng, bản thân nền tảng mua hàng trực tuyến và các doanh nghiệp sản xuất cũng dần bị mất uy tín.
Nỗ lực bảo vệ người tiêu dùng
Ngày 29/3/2023, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 319/QĐ-TTg phê duyệt Đề án về chống hàng giả và bảo vệ người tiêu dùng trong thương mại điện tử đến năm 2025.
Đề án trên được Chính phủ phê duyệt kỳ vọng tạo sự chuyển biến mạnh mẽ về nhận thức của các cấp, ngành, người dân và doanh nghiệp nhằm tự giác, chấp hành tốt chủ trương của Đảng, chính sách pháp luật của Nhà nước trong công tác chống hàng giả và bảo vệ người tiêu dùng. Từ đó, giúp nâng cao hiệu quả bảo vệ người tiêu dùng trong hoạt động thương mại điện tử, tạo niềm tin trong hoạt động giao dịch, mua bán trực tuyến. Điều này thể hiện sự quan tâm đặc biệt và quyết tâm của Chính phủ trong việc bảo đảm hoạt động thương mại điện tử được minh bạch, lành mạnh, bảo vệ hiệu quả quyền và lợi ích hợp pháp của doanh nghiệp và người tiêu dùng.
Theo nhận định của Tổng cục trưởng Tổng cục Quản lý thị trường - Bộ Công Thương: Bên cạnh những nguyên nhân chủ quan như hạn chế trong công tác theo dõi, xử lý các vụ việc nổi cộm có lúc còn bị động, công tác phối hợp giữa các lực lượng chức năng chưa đồng bộ, thiếu quyết liệt, vẫn còn tình trạng đùn đẩy, né tránh thì một nguyên nhân khách quan khác khiến hoạt động thương mại điện tử đang còn nhiều lỗ hổng là bởi loại hình thương mại mới mang tính chất toàn cầu, phát triển nhanh chóng, có nhiều chủ thể tham gia với phương thức kinh doanh, thanh toán ngày càng đa dạng nhưng hệ thống pháp luật của Việt Nam còn có phần chưa tương thích và chưa điều chỉnh, hoàn thiện kịp so với yêu cầu thực tế về quản lý nhà nước và đấu tranh chống hàng giả và bảo vệ người tiêu dùng trong thương mại điện tử. Vẫn còn những tổ chức, cá nhân, người tiêu dùng có nhận thức và ý thức tuân thủ pháp luật còn hạn chế, cố tình tiếp tay cho đối tượng vi phạm.
Theo quy định hiện nay, thẩm quyền và chức năng quản lý nhà nước về đấu tranh, ngăn chặn và xử lý với hàng giả, hàng kém chất lượng có sự tham gia của nhiều lực lượng như quản lý thị trường, thanh tra chuyên ngành khoa học công nghệ, công an, hải quan, lực lượng kiểm tra văn hóa,... Tuy vậy, mỗi cơ quan, đơn vị theo chức năng, nhiệm vụ có văn bản quy phạm pháp luật quy định riêng đối với lĩnh vực được giao phụ trách và thực hiện có sự chồng chéo hoặc khác nhau về cách xử lý. Chưa kể, các văn bản được cập nhật, thay đổi thường xuyên, nên có độ trễ nhất định trong ra quyết định xử phạt.
Thực tế, việc mua hàng qua mạng tiềm ẩn không ít rủi ro cho người tiêu dùng, do có không ít những tổ chức, cá nhân, người bán hàng trực tuyến quảng cáo không đúng về chất lượng, kiểu dáng, công dụng của hàng hóa. Một số trường hợp bán hàng hàng nhập lậu, hàng không rõ nguồn gốc, xuất xứ, hàng kém chất lượng, lợi dụng sự cả tin, thiếu kinh nghiệm của khách hàng để bán hàng.
Lực lượng chức năng kiểm tra hộ kinh doanh của bà Trương Ngọc Quyên (Ngọc Quyên Shop), địa chỉ 121/5 Lê Đại Hành, tổ 3, phường Đống Đa, Thành phố Pleiku
Cuối năm 2023, các đơn vị nghiệp vụ thuộc Tổng cục Quản lý thị trường đã phối hợp với Cục Quản lý thị trường tỉnh Gia Lai và Đội Cảnh sát kinh tế (Công an Thành phố Pleiku) kiểm tra tại Hộ kinh doanh của bà Trương Ngọc Quyên (Ngọc Quyên Shop), địa chỉ 121/5 Lê Đại Hành, tổ 3, phường Đống Đa, Thành phố Pleiku. Tại đây, lực lượng chức năng phát hiện hộ kinh doanh này đang livestream bán hàng và chốt đơn qua Facebook có tên “Ngọc Quyên Gia Lai”. Các livestream cũng được phát lại tại các tài khoản khác mang tên “Ngọc Quyên”. Trong khu vực kho có nhiều loại hàng hóa như: Nước hoa Gucci, Tom Ford, YSL, Chanel, Dior, Versace…; giày, dép, túi xách, mắt kính mang các thương nổi tiếng như Tommy, MBL, Addidas, Nike…cùng rất nhiều hàng hóa không rõ nguồn gốc xuất xứ. Số lượng hàng hóa vi phạm sau khi được kiểm đếm niêm phong lên đến hơn chục nghìn đơn vị sản phẩm. Cục Quản lý thị trường tỉnh Gia Lai xác định 4 hành vi vi phạm của cơ sở kinh doanh này là buôn bán hàng hóa giả mạo nhãn hiệu; buôn bán hàng hóa xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ; kinh doanh hàng hóa không rõ nguồn gốc, xuất xứ và kinh doanh hàng hóa nhập lậu. Hiện vụ việc đang được Công an Thành phố Pleiku, tỉnh Gia Lai thụ lý, điều tra để xử lý theo quy định pháp luật.
Đây chỉ là một trong số nhiều vụ việc điển hình được lực lượng quản lý thị trường triển khai nhằm thực hiện hiệu quả Đề án chống hàng giả và bảo vệ người tiêu dùng trên nền tảng thương mại điện tử theo Quyết định số 319/QĐ-TTg đã được Chính phủ phê duyệt và ban hành; thể hiện sự cương quyết mạnh mẽ trong việc chấn chỉnh hoạt động mua bán hàng hóa trên không gian mạng.
Giải pháp kiểm soát, xử lý vi phạm
Ông Trần Hữu Linh - Tổng cục trưởng Tổng cục Quản lý thị trường khẳng định, để tiếp tục tăng cường hoạt động quản lý, giám sát hàng hóa trên môi trường không gian mạng, tạo niềm tin cho người tiêu dùng trong mua sắm trực tuyến, thời gian tới sẽ tiếp tục chỉ đạo lực lượng quản lý thị trường cả nước đẩy mạnh công tác phối hợp giữa các cơ quan liên quan trong việc thanh kiểm tra, kiểm soát hoạt động lợi dụng thương mại điện tử để kinh doanh hàng giả, hàng không rõ nguồn gốc xuất xứ.
Đặc biệt, phối hợp các đơn vị bán tên miền và cung cấp dịch vụ máy chủ, ngân hàng, viễn thông, chuyển phát trong việc xác minh đối tượng để kiểm tra và xử lý vi phạm. Cùng với đó, kiểm soát chặt chẽ luồng hàng hóa kèm hóa đơn chứng từ theo các đơn vị chuyển phát nhanh, giao nhận hàng hóa, tập kết tại kho hàng, cảng biển.
Tiếp tục rà soát, hoàn thiện các quy định pháp lý để chủ động kiểm tra, phát hiện vi phạm, công cụ thanh toán, sự phối hợp hiệu quả hơn giữa các lực lượng thuộc các bộ, ngành sẽ giúp công tác ngăn chặn hàng giả, hàng nhập lậu, hàng không xác định được nguồn gốc, xuất xứ trên môi trường mạng được hiệu quả hơn.
Trong quá trình thực thi công vụ sẽ kết hợp các cơ quan chức năng khác để có sự trao đổi thường xuyên hơn thông tin về hàng giả, hàng nhập lậu, hàng không rõ nguồn gốc, xuất xứ và các loại hàng hóa vi phạm. Đồng thời, tích cực trao đổi với các hiệp hội, cơ quan báo chí về thông tin xử lý và ngăn chặn những vi phạm, mục tiêu tạo môi trường lành mạnh cho doanh nghiệp chân chính và bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng.
Bên cạnh đó, bản thân các doanh nghiệp cũng phải nâng cao ý thức tự bảo vệ chính doanh nghiệp của mình, tăng cường giám sát, quản lý hệ thống, theo dõi, bám sát thị trường, kênh phân phối, địa bàn tiêu thụ nhằm phát hiện kịp thời những dấu hiệu vi phạm để phản ánh, phối hợp và tạo mọi điều kiện thuận lợi để lực lượng chức năng kiểm tra, xử lý. Đồng thời, phải chủ động cung cấp thông tin, tuyên truyền, có các chương trình giới thiệu sản phẩm, hướng dẫn người tiêu dùng lựa chọn những nhà cung cấp có uy tín, chất lượng, bảo đảm an toàn. Đặc biệt phải xây dựng, phát huy văn hóa kinh doanh, cạnh tranh lành mạnh.
Hà Đinh (Cục QLTT Gia Lai)
